He aha ka mea nui?

• Synopsis: “Progress is impossible without change, and those who cannot change their minds cannot change anything.” — George Bernard Shaw

Aloha pumehana e nä makamaka e heluhelu nei. Ho’ola’a ‘ia këia ‘atikala no ku’u kupunahine ‘o Lokelani Moreno. He kupuna ‘o ia ma nä kula ha’aha’a ma kahi o ‘umi makahiki. He wahine ikaika ‘o ia a he kumu ho’ohälike nui no’u. Nui kona a’o ‘ana mai ia’u i ku’u wä kamali’i. He kohu ‘a’aka a na’au pökole i kahi wä, no ka mea, ‘a’ole ‘o ia hoihoi i ka ho’opaumanawa. Külia nö ‘o ia i ka pahuhopu a ho’okö aku nö i nä kuleana. I ka ha’alele ‘ana o ka hä iä ia he wä kaumaha a pa’akik? no’u. I këlä me këia lä ma ia hope iho, noho wale au me ka häli’ali’a aloha iä ia. Ua hele nö a kämoloä ke ‘ano.

Ma muli o kona hala ‘ana, no’ono’o nui au e pili ana i ka holomua o ka’u mau hana pono’? a me ka holomua nö ho’i o ka po’e Hawai’i. Ke mana’o nei au e ho’oikaika i ka mälama ‘ana i ko’u mau pilina, nä kuleana kula, a me ka’u mau hana like ‘ole a pau. I këia mau lä nö ho’i, nui ke kükäkükä a me ka paio ‘ana no ke ‘ano o ia mea he “Hawai’i maoli”. He aha ia mea he Hawai’i maoli? He n?nau wähi püniu nö ia. Ho’omana’o au i kekahi mo’olelo a’u i heluhelu ai ma loko o ka papa i këlä kau aku nei. Penei ho’i:

Aia ‘elua kime pöh?na’i ‘öiwi ma ka ho’okükü kahului. ‘Oko’a ka lähui o kekahi a ‘oko’a nö ho’i ko kekahi. I ka lä ma mua pono o ka ho’okükü ‘ana, ua mana’o ke kime mua, aia ka pono i ke kiu aku i ka hoa paio i mea e ‘ike ai i kona akamai a me ka ‘ole i ka pä’ani ‘ana. I kiu aku ka hana, ua ‘ike ‘ia ke akamai loa o këlä kime i ka pä’ani. No laila, ua ho’i läkou nei me ka mana’o e eo ana paha ke ho’okükü, e aho ho’i ke kükäkükä ‘ana i ka mea e lilo ai ke eo iä läkou.

I ka hopena o ke kükä, ua kuhi läkou ‘a’ole paha he po’e ‘öiwi maoli nä lälä a pau o këlä kime, a he pono ke koikoi aku iä läkou e hö’oia’i’o mai i ko läkou külana he kanaka ‘öiwi i mua o ka ‘uao. No laila, i ke ahiahi ma mua o ka ho’okükü kahului, ‘ölelo akula ke kime mua i ka ‘uao ha’uki e hö’oia ‘ia ke külana ‘öiwi o nä ‘älapa o kekahi kime. A pane akula ka ‘uao, “Pehea e hö’oia’i’o ai?” ‘ölelo aku ke kime mua, “Ma o ka ho’opuka ‘ana i kä läkou ‘ölelo ‘öiwi, pëlä nö e ‘ike ‘ia ai.” E like na’e me ka nui o ka po’e ‘öiwi o këia mau lä, ‘a’ole hiki i nä lälä o këlä kime ke ho’opuka i kä läkou ‘ölelo pono’?. Eia na’e, ua hö’ike läkou i kä läkou käleka ‘öiwi i mea e hö’oia ai i ko läkou lähui ‘öiwi. Kü’ë ke kime mua i ia ‘ano hö’ike. ‘O ka ho’opa’apa’a aku a ho’opa’apa’a mai nö ia a welo ka lä. He minamina ho’i kau, no ka mea, ‘a’ohe lawa ka manawa e pä’ani ai, a wahi a ka ‘uao, ‘a’ohe mea lanakila. Hoka ihola nä kime ‘elua no ko läkou po’o pa’akik? a me ke kü’ë’ë kekahi i kekahi.

‘O ka n?nau nui o këia mo’olelo, “He aha ka mea nui?” ‘A’ole paha ‘o ka hö’oia lähui he mea nui. I mea kökua aha ia no käkou e holomua ai? He mea ia e pau ai ka “pä’ani” ‘ana. E aho e ho’omana’o i nä mea nui. Aia i laila ka holomua. ‘O ia ka mana’o nui o ku’u tütü aloha. Mau nö kona a’o ‘ana mai ia’u.

• E ho‘ouna ‘ia mai nä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei: kwong@hawaii.edu, rsolis@hawaii.edu